Bir İsrail Şehrinin Altında, Müzikal Bir Uyum Yerin Üstündeki Gerginliklere İnanıyor

RAMLA, İsrail – İsrail şehri Ramla’nın altındaki bir yeraltı rezervuarında, taş duvarlar, yukarıdaki dünyanın sürtüşmeleriyle çelişen bir Arap-Yahudi uyumuyla yankılanıyor.

1.233 yıl önce Müslüman hükümdarlar tarafından inşa edilen ortaçağ bölgesini ziyaret edenler, her biri aynı Arap müziğiyle söylenen Yahudi litürjik şiirinin sözlerini ve Arap halk şarkılarını duyarak giriyorlar.

Besteyi dinlemek için sokak seviyesinden dik bir merdivenle turkuaz bir havuza inilir. Alttaki iskeleden beyaz bir sandala biniyorsunuz. Ardından, birkaç hoparlörün altında ve yere adını veren 36 taş kemerden oluşan bir pasajda sazanlarla dolu suda kürek çekersiniz: Kemerler Havuzu.

Doğu kemerlerindeki hoparlörlerin altında Yahudi şiirini duyabilirsiniz. Batı kemerlerinin altında Arap şarkıları. Ve ortada, ikisinin karışımı. Her parça farklıdır, ancak çoğunlukla, ruhani vokalleri bir udun tıngırdatması ile harmanlayan yavaş, kasvetli melodilerdir.

Müzik enstalasyonunu ilk ziyaret edenlerden biri olan ve İsrail’deki Filistinli azınlığın bir üyesi olan Jalil Dabit, “İnsanları bir araya getiren sanat” dedi. “Ramla için mükemmel,” diye ekledi.

Birçok Arap’ın Yahudiler tarafından sistematik ayrımcılıktan şikayet ettiği ve birçok Yahudi’nin Araplar tarafından asla kabul edilmeyeceklerinden korktuğu İsrail’deki herhangi bir kültürlerarası proje, yankılanma veya yapmacık hissetme potansiyeline sahiptir.

İsrail’in sözde karma şehirlerinden biri olan Ramla’da bu potansiyel daha da fazla.

Ramla, sekizinci yüzyılın başlarında Emevi halifeliği sırasında kuruldu ve Orta Çağ’da kısaca bir Hıristiyan kalesiydi. 1948’de yeni İsrail devleti tarafından ele geçirilmesi üzerine, İsrail askerleri binlerce Arap’ı şehirden kovdu. Bugün 76.000 nüfusu etnik bir karmakarışık – dörtte üçü Yahudi, dörtte biri Arap.

Geçen yıl, en son Gazze savaşının başlattığı etnik huzursuzluk sırasında Ramla, Arap ve Yahudi vatandaşlar arasında çatışmaların yaşandığı birkaç karışık şehirden biriydi.

Bu çerçevede, yerel sanat müzesi Çağdaş Sanat Merkezi Ramla, gerilimleri ele almaya ve İsrail’in kültürel seçkinleri tarafından genellikle göz ardı edilen bir şehre sanat getirmeye çalışıyor. Yeraltı rezervuarındaki kurulum, bir yıl boyunca devam eden “Yansıma”, merkezin amiral gemisi girişimlerinden biridir.

Merkezin direktörü Smadar Sheffi, “Herkese kendi sesine sahip olma şansı veriyor” dedi.

789 yılında rezervuar inşa edildiğinde, şehir sakinleri rezervuarın çatısındaki küçük boşluklardan kovaları indirerek su getirdi. Bugün, projenin hoparlörleri aynı açıklıklardan sarkıyor.

Bu konuşmacılardan, her biri aynı anda dört Yahudi dini şiiriyle çalınan dört Arap aşk şarkısından oluşan 22 dakikalık bir döngü çıkıyor. Tüm şarkılar ve şiirler en az bir asırlıktır ve dört eşleştirmenin her biri farklı bir Arap ezgisine ayarlanmıştır.

Bir eşleşmede, 1970’lerde Lübnanlı bir şarkıcı olan Fairuz tarafından popüler hale getirilen bir Arap halk şarkısı, Suriye doğumlu bir haham olan Rafael Antebi tarafından 19. yüzyılda yazılmış bir Yahudi şiirine karşı kurulur. Arapça şarkı hipnotize edilmiş bir sevgiliyi tasvir ederken, İbranice ayet sürgündeki bir Yahudi’nin Siyon özlemini ele alıyor.

Tüm şarkılar ve şiirler, ikisi Yahudi ve biri Arap olmak üzere üç şarkıcıdan oluşan bir ekip tarafından kaydedildi. Daha sonra projeyi yöneten İsrailli sanatçı Dor Zlekha Levy ve İsrailli besteci Yaniv Raba tarafından harmanlandılar.

32 yaşındaki Bay Zlekha Levy, çalışmalarında genellikle bu tür dilsel örtüşmelere odaklanıyor ve gençliğinde Yahudi ve Arap kültürü arasındaki ilişkiden büyülendiğini söylüyor. Büyükbabası, 1950’lerin başında Irak’tan kaçan veya kovulan 120.000’den fazla Arapça konuşan Yahudi’den biriydi. On yıllar sonra ölene kadar her hafta Arap filmleri izlemeye devam etti ve torununun ilgisini çekerek İsrail’deki Arap topluluklarını düzenli olarak ziyaret etti.

2008 yılında, Bay Zlekha Levy, Orta Çağ’da Müslümanların ve Yahudilerin yan yana yaşadığı İspanyol şehri Cordoba’yı ziyaret etti. Şehrin katedralinde, saygın bir ortaçağ Yahudi filozofu olan Maimonides’in evinin yakınındaki eski bir camide oturan Bay Zlekha Levy, bir aydınlanma yaşadı. Benzer bir kültürel alışverişi çağrıştıran sanat yapmak istediğini fark etti.

Bunun bir tür motivasyon olduğunu söyledi. “Gerçekten bu tür bir deneyimi yeniden yaratmaya çalışıyorum.”

İsrail’in yer üstü gerilimlerine aşina olanlar için, Bay Zlekha Levy’nin rezervuardaki projesi bir numara gibi görünebilir. Ancak sakinler ve organizatörler, yine de hem politik hem de sanatsal olarak organik bir kalite olduğunu söyledi.

Arap-Yahudi ilişkilerinin diğer bazı karma şehirlere göre nispeten daha az gergin olduğu Ramla’da, projeye yapılan yatırım, şehir yetkililerinin kültürlerarası değişimi destekleme konusundaki göreceli istekliliğini yansıtıyor.

Geçen Mayıs ayındaki etnik huzursuzluk sırasında şiddet, Ramla’nın farklı topluluklarının liderleri arasındaki daha iyi bağlar ve daha kapsayıcı belediye liderliği sayesinde, yakınlardaki bir başka karma şehir olan Lod’dan çok daha hızlı bir şekilde kontrol altına alındı.

İsyanlar patlak verdikten sonra, şehrin Yahudi belediye başkanı yerel Arap ve Yahudi liderlerle kapı kapı dolaşarak insanları evde kalmaya ikna etti. Belediye başkanı ayrıca düzinelerce Yahudi ve Arap toplum liderini bir araya getiren ve yine öfkeyi gideren bir topluluk sokak yemeği düzenledi.

Ramla’da bir Arap okul müdürü olan Malake Arafat, “Zorluklar olmadığını düşünmek için saf olmam gerekir – nesillerdir burada olan bir çatışmanın içindeyiz” dedi.

Ancak Arafat, Ramla’nın farklı toplulukları arasında güçlü köprüler olduğunu söyledi. “Ve günlük yaşamın yapısına gömülüler” diye ekledi. Örneğin, Arap öğrencilerinin okulun ağırlıklı olarak Yahudi mahallesindeki topluluk projelerine katıldığını ve bu Yahudi komşulardan bazılarının okulun etkinliklerine geldiğini söyledi.

Benzer şekilde, Yahudi litürjisini Arap müziğiyle karıştırmanın sanatsal konsepti de gerçek dünyada köklü bir fenomendir. Bu uygulama, Ortadoğu kökenli Yahudiler tarafından işletilen birçok çağdaş sinagogda sıklıkla duyulur.

Devletin ilk yıllarında İsrail’e taşındıktan sonra bile, Mizrahi Yahudileri olarak bilinen Arap dünyasından birçok Yahudi, radyoda dinleyerek büyüdükleri Arap şarkılarına olan sevgisini ve yakınlığını hala korudu.

Dindar Mizrahim, bu müziği dini uygulamalarının bir parçası olarak kullanmak istedi. Bir havranın heybetine uygun hale getirmek için, orijinal Arap ezgilerini alıp üzerine İbranice güfteler koyarlardı; bunların bir kısmı hahamlar tarafından yazılmış, bir kısmı da Tevrat’ın bölümlerinden alınmış.

Önde gelen bir Mizrahi müzisyeni olan Moshe Habusha, bu besteleri 2013’te ölen ve mirası hâlâ dini Mizrahi toplumuna egemen olan İsrail’in eski baş hahamı Ovadia Yosef için düzenli olarak seslendirdi.

Aslında, Bay Zlekha Levy ve iş arkadaşı Bay Raba, zaten dini Mizrahi zımbaları olan İbranice şiirler ve Arap melodilerinin kombinasyonlarını kullandılar.

Daha sonra bu kombinasyonları uyarladılar ve yeni uyarlamaları gerçekleştiren Yahudi şarkıcıları ve müzisyenleri kaydettiler.

Ayrı olarak, Yahudi şiirleriyle aynı Arap müziğine ayarlanmış Arap aşk şarkılarının Arapça sözlerini söyleyen bir Arap icracı kaydettiler.

Sonunda, hem Yahudi şiirlerinin hem de Arap şarkılarının kayıtlarını rezervuarın ortasında yan yana çalmaya karar verdiler. Böylece, merkezi kemerlerin altında süzülürken, her iki melodiyi de duyarsınız – iki kayıt aslında ayrı parçalar olarak kalsa ve ayrı hoparlörlerden çalınsa da, tek, birleşik bir beste algısı yaratırsınız.

Bay Zlekha Levy, “Kültürler arasında derin bir bağ var” dedi.

“Birbirimizden o kadar da farklı değiliz” diye ekledi. “Ve bu enstalasyonun da araştırdığı şey bu.”

Myra Noveck ve Hiba Yazbek, Kudüs’ten ve Gabby Sobelman, Rehovot, İsrail’den haberlere katkıda bulundu.